История Беларуси в составе Речи Посполитой, страница 8

Неўзабаве юрыдычна было скасавана i патрабаванне Люблiнскай унii збiраць каронны сейм толькi ў Полыпчы (у Кароне, адгэтуль i назва — "каршщы"). У 1673 г. сейад ухвалiў пастанову: кожны трэцi сейм збiраць не ў Кароне, "а ў Вялiкiм княстве Лiтоўскiм у горадзе Гродне", за выклю-чэннем ееймаў у час мiжкаралеўя. На сеймах у Гродне маршалкам выбiраўея адзiн з мясцовых дэпутатаў. Гэты акт юрыдычна прызнаў iснавайне Вялiкага княства Лiтоўскага ў якасцi не правiнцыi Полылчы, а асобнага дзяржаўнага арганiзма. Такiм чынам, поўнага злiцця дзвюх дзяржаў не адоылося нават на ўзроўнi заканадаўчай улады. Таму i новыя органы кiравання, створаныя ў Рэчы Паспалiтай, звычайна былi асобнымi для дзяржаў. Так, заснаванне ў 1578 г. кароннага трыбунала (вышэйшага апеляцыййага суда) йацягнула за сабой утварэнне адйа-веднай судовай установы ў ВКЛ - лiтоўскага трыбунала (1581), а пасля засйаванйя скарбавага трыбунала ў Польшчы такi ж орган з'яўляецца ў ВКД. I толькi пасля скасавайня ордэйа езуiтаў булай йапы Клiмен-та XIV (1773) была ствррана Адукацыйная камiсiя, адзiйая для Рэчы Паспалiтай. Не было ў Рэчы Паспалiтай агульных мiнiстраў нi па ўйут-райых, щ па зйешнiх пьiтаннях, адзiйай йайвышэйшай судовай уста-новы. Не былi праведзейы ў жыццё i такiя патрабавайнi ушi, як скаса-вайне памiж дзяржавамi мяжы, увядзенне агульйай майеты i г.д.

Затов ў Вялiкiм княстве Лiтоўскiм захаваўся цалкам адмiнiстрацыйны апарат кiравання: канцлер i йадканцлер, маршалкi — вялiкi i йадворйы, падскарбi вялiкi, гетман вялiкi i гетман польны, галоўны лiтоўскi трыбунал, скарбавы трыбуйал (кайтраляваў фiнансавыя справы дзяржавы) i iйшыя ўстайовы.

Толькi ў 1791 г. была прьшята адзiная кайстытуцыя, але гiсторыя ўжо йе аакiнула часу для яе ажыццяўлеййя.

Як адзйачалася вышэй, адным з патрабаваййяў Люблiйскай унii было фармiраванйе агульнага закайадаўства. Па-першае, створайая ў ВКЛ камiсiя павiййа была дапасаваць лiтоўскае закайадаўства да патрабаванйяў уйii i польскага закайадаўства. Але гэта было не ў

182

ГРАМАДСКА-ПАЛIТЫЧНАЕ ЖЫЦЦЁ ВКЛ

iнтарэсах княства. Мабыць, таму камiсiя не мела ў сваiм складзе палякаў. Па-другое, не было да чаго дапасоўваць, бо палякi на той час не мелi такога збору законаў, як Лiтоўскi Статут. Па-трэцяе, вiдавочна, лiтоўска-беларускiх юрыстаў больш турбавалi пытаняi ўдасканалення свайго заканадаўства, а не наблiжэння яго да польскага. Таму работа пайшла зусiм у iншым напрамку. Праўда, на сеймы 1574 i 1578 гг. былi пададзены некалькi выпраўленых артыкулаў, але яны не закраналi мiжкраiнных адносiн.

Новы Статут 1588 г. не толькi пярэчыў Люблiнскай унii, але нават не ўспомнiў аб яе iснаваннi. Ён складаўся з 14 раздзелаў i 487 арты-кулаў. Нормы дзяржаўнага права былi выкладзены ў трэцiм раздзе-ле, у якiм абвяшчалася самастойнасць Вялiкага княства Лiтоўскага, недатыкальнасць яго межаў, тэрытарыяльная цэласнасць. Арты-кул 4-ы гэтага раздзела абавязаў вялiкага князя вярнуць у склад княства ўсе землi, якiя раней былi ад яго адабрайы (Статут Вялiкага княства Лiтоўскага   1588 г.   Мн.,   1989.   С. 114,364).

Насуперак люблiнскаму акту, якi дазваляў палякам набывадь маёнткi на тэрыторыi ВКЛ, Статут 1588 г. забараняў iншаземцам набываць у княстве землi i маёнткi, а таксама пасады. А палякi — уладальнiкi па-дараваных у княстве маёнткаў - павiнны былi несцi земскую службу, у адваротным выпадку яны трацiлi правы на ўладаннi. "Уряды" i землi па закону маглi раздавацца ў княстве толькi "Лiтве, Беларусi i Жэмайцii", толькi "родзiчам" Вялiкага княства Лiтоўскага.

Статут Вялiкага княства Лiтоўскага 1588 г. заставаўся галоўнай крынiцай права на Беларусi да 1840 г. Але паколькi ВКЛ уваходзiла ў склад Рэчы Паспалiтай, то неаднаразова рабiлiся спробы ўнесцi ў яго .папраўкi, змены. Прымалiся новыя законы, якiя пярэчылi нормам Ста-тута. Так, па закону 1668 г. за адыход ад каталiцкай веры вiнаватыя каралiся канфiскацыяй маёмасцi i выгнаннем з дзяржавы, а па закону 1733 г. праваслаўныя i пратэстанты былi пазбаўлены права быць дэпутатамi сейма i суддзямi галоўнага трыбунала (Юхо Я.А. Кароткi нарыс гiсторыi дзяржавы i права Беларусi.  Мн.,   1992.  С. 233).