Гомель в пламени войны. Зарождение подполья, страница 26

Увосень 1943 года Чырвопая Армія пачал-а баі за вызвален«е Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Падпольная бараць-ба ў Гомелі набыла яшчэ больш шырокі размах. Гэтым патрыёты горада аказвалі дзейсную дапамогу Чырвонай Арміі. Гітле-раўцы станаівіліся на шлях <суцэльных арыштаў, знішчаючы або адпраўляючы ў Геріманію >насельніцтва ігорада і прыгарадных населеных пунктаў. Турмы былі лерапоўнены. У другой палове верасня 1943 года толькі ў гомельокай турме з«аходзілася каля паўтары тысячы чалавек⁶⁷. Сярод іх вялікая колькасць рабочых ПВРЗ, «Гомісельмаша» і чыгунаічяага вузла.

Я>к оцвярджалі відавочцы-гамяльчане, 28 верасня 1943 года ў турме разыгралася страшэнная трагедыя— масаівае знішчэяне палонных. На працягу некалькіх дзё« ад'язджалі машына за ма-шьшай: грузілі змяволеных. Многія з іх супраціўляліся, спраба-валі бегчы. Тады фашысты лачалі звязваць іх разам калючым дротам за рукі і запіхвіаць у машыны. Вестка аб крывавым за-бойстве людзей дайшла да ўсіх ікамер. Арыштаваньгя вырашылі супраіціўляцца да канца. Удзень і ўначы за кратамі гучалі ₍рэва-люцыйныя песні. Камсамолец Вара>б'ёў прабраўся да вакна ка-меры і к'рыікнуў: «Каты, вы знішчаеіце мірных грамадзян, але »е-далёкі час вашай пагібелі! Чырвоная Армія хутка вызіваліць го-рад Гомель і адпомсціць за ўсё катам». Фашысты адкрылі па ім агонь. А калі зразумелі, што ён яшчэ жывы, уварваліся ў каме-ру і да'білі яго⁶⁸.

Найбольш актыўных падпольшчыкаў ворагі забівалі непа-срэдна ў турме. Гмі былі ірасстраляны 37 маладых падпольшчы-каў ПВРЗ і «Гамсельмаша», у тым ліку кіраўнікі і актыўныя ўдзельнікі падпольных груп I. I. Жалезнякоў, П. П. Сцепанцоў, 3. П. Баравжова, В. Ф. Семяноўскі і інш. За некалькі дзён аку-панты знішчылі звьгш тысячы савецкіх людзей, што знаходзіліся ў турме.

Адчуваючы набліжэнне Чырвонай Арміі, ворагі івывозілі з го-рада ў Германію абсталяванне, асабістыя рэчы насельніцтва, раз-буіралі дамы і збудаваяні. Працаздольных мужчын гналі на за-хад, а старых, жанчын і дзяцей — у лагеры смерці. У такой сі-туацыі падпольшчыкі горада засяродзілі ўсю сваю дзейнасць на выратаваінні людзей. Яны гарызвалі гараджан хавацца ад аку-пантаў, ісці ў лясы, сёлы.

Разівіваючы наступленне на Гомельскім напрамку, войскі Бе-ларускага фронту пад камандаваннем генерала арміі І\. К- Ра-касоўскага нанеслі малутны ўдар па ворагу і 26 лістапада 1943 года вызвалілі Гомель.

Балюча было глядзець, іякім лакінуў вораг наш горад. ён быў знішчаны амаль цалкам. Бязлюдныя вуліцы здаваліся мёртвымі.

Па няпоўных дадзеных Надзвычайнай дзяржаўнай камісіі СССР па раоследаванню злачынстіваў нямецка-фашысцкіх захоп-нікаў, за час акупацыі Гомеля гітлераўцы расстралялі, заката-валі, павесілі каля 30 тыс. грамадзян, адправілі на катаржныя работы ў Германію больш 5 тысяч чалавек, замучьнлі ў лагеры «Дулаг-121» 100 тысяч ваеннапал'онных і мірнага наоельніцтва. У барацьбе з ворагам загінуў «іожны трэці гомельокі пад-польшчык.

Агульная страта, нанесеная гітлераўцамі гарадской гаспадар-цы, склала болей 3 млрд. рублёў⁶⁹. Раэбураны былі ўсе прадпры-емствы, вакзалы, інстытуты, школы, палацы, з чыгуначных шля-хоў былі зняты рэйкі, шпалы. У горадзе не было ні вады, ні свят-ла. Было знішчана 5100 лепшых каменных і драўляных будын-каў, 20 вуліц горада, спалены вядомы ўсёй краіне помнік архі-тэктуры і культуры — былы лалац князя Паскевіча, Гомельскі прыгожы ларк вораг паратварыў у могілкі для сваіх салдат.

Аднаўляючы свой горад, гамяльчане праяівілі мужнасць і гс-раізм не м-еншыя, чым у гады вайны. Усяго за 5 гадоў былі а.д-будаваны ўсе прадлрыемствы. Гарадская гаспадарка был'а не толькі адноўлена, але і ўзнялася на нозы, больш высокі ўзровень, чым ён быў да вайны. Аднаўленне і далейшае развіццё Гомеля — працоўіны подэвіг гамяльчан у імя жывдя на зямлі.