Беларуская мова: Уводзіны ў навуку аб мове. Фанетыка. Граматыка

Кафедра замежных моў

В.У. КЛІМЕНКА

БЕЛАРУСКАЯ МОВА

(навучальны дапаможнік для студэнтаў медыцынскіх ВНУ)

УВОДЗІНЫ Ў НАВУКУ АБ МОВЕ

ФАНЕТЫКА

ГРАМАТЫКА

МІНІСТЭРСТВА АХОВЫ ЗДАРОЎЯ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

УСТАНОВА АДУКАЦЫІ

ГОМЕЛЬСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ МЕДЫЦЫНСКІ УНІВЕРСІТЭТ

Кафедра замежных моў

В.У. КЛІМЕНКА

БЕЛАРУСКАЯ МОВА

(навучальны дапаможнік для студэнтаў медыцынскіх ВНУ)

УВОДЗІНЫ Ў НАВУКУ АБ МОВЕ

ФАНЕТЫКА

ГРАМАТЫКА

Гомель

2004

ББК 81.2 Бел.

Складальнік

В.У. КЛІМЕНКА

Рэцэнзент:

выкладчык кафедры кіравання і тэхналогій адукацыі УА “Гомельскі дзяржаўны абласны інстытут павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кіруючых работнікаў і спецыялістаў адукацыі”  к. ф. н. Петрачкова І.М.

МЕТАДЫЧНЫЯ РЭКАМЕНДАЦЫІ

У сучасным свеце дзейнічаюць дзве рознанакіраваныя тэндэнцыі: імкненне да самавызначэння народаў, сцвярджэння сваёй нацыянальнай самабытнасці, з аднаго боку, і працэс глабалізацыі, інтэрнацыяналізацыі – з другога боку. Падрыхтоўка кваліфікаваных спецыялістаў павінна праводзіцца з улікам гэтых дзвюх тэндэнцый. Таму ў прапанаваным метадычным дапаможніку беларуская мова прадстаўлена, па-першае, як мэта вывучэння (разглядаюцца гісторыя беларускай мовы, адметныя рысы беларускай мовы ў галіне фанетыкі, граматыкі), а па-другое, як сродак далучэння да агульналінгвістычных, звышнацыянальных ведаў і вопыту (асвятляюцца некаторыя пытанні агульнага мовазнаўства, значная ўвага ўдзяляецца засваенню запазычанай лексікі).

Асноўная задача, якая рэалізуецца ў метадычным дапаможніку - узнавіць веды пра фанетычныя і граматычныя асаблівасці беларускай мовы з мэтай падрыхтоўкі да вывучэння тэм, звязаных са спецыяльнай, медыцынскай лексікай.

Для ілюстрацыі асобных фанетычных і граматычных з’яў беларускай мовы выкарыстоўваюцца заданні з медыцынскімі тэрмінамі, медыцынскія тэксты.

З мэтай паўтарэння вывучанага матэрыялу падаюцца заданні ў форме выпраўлення маўленчых памылак, што дапамагае больш трывала замацаваць набытыя практычныя навыкі.

Рэкамендавана метадычнай камісіяй

Гомельскага дзяржаўнага медыцынскага універсітэта

Разгледжана і адобрана на пасяджэнні

Савета універсітэта _________ 2004 г. (прат. № ___)

Уводзіны ў навуку аб мове

Гукавая мова ў форме, блiзкай да сучаснай, узнікла больш за 100 тысяч гадоў назад. Першае навуковае апiсанне мовы (iндыйскай мовы санскрыту), якое дай-шло да нас, з’явiлася прыблiзна 25 стагоддзяў таму назад.

У нашы днi, па розных звестках, iснуюць ад трох да шасці тысяч моў.

Тэорыi паходжання мовы

1. Гукапераймальная тэорыя (XVII - XIX стст.) грунтуецца на тым, што першапачаткова чалавек iмкнуўся пераймаць гукi жывой прыроды. Ва ўсiх мовах ёсць гукапераймальныя словы: слова зязюля ў нямецкай гучыць як кукук, у французскай - куку, у турэцкай - гугук, у чэшскай - кукачка, у балгарскай - кукувiца. Але паводле гэтай тэорыi немагчыма растлумачыць узнiкненне назваў абстрактных паняццяў i прадметаў, якiя не ўтвараюць гукаў.

2. Паводле тэорыi выклiчнiкаў (XVIII – XIX стст.) мова ўзнiкла ў вынiку мiжвольных iнстынктыўных выкрыкаў накшталт ой-ой, ха-ха, якiя выражалi ўнутраны стан чалавека, напрыклад, рэакцыю на боль, гнеў, радасць.

3. Згодна з тэорыяй сацыяльнага дагавору (XIX ст.) мова ўзнiкла ў вынiку грамадскай дамоўленасцi людзей аб тым, як называць рэчы.

4. Тэорыя працоўных рытмiчных выгукаў (канец XIX ст.). Прыхільнікі гэтай тэорыі лічылі, што пры калектыўнай працы людзі выдавалі пэўныя рытмічныя гукі, якія і ляглі ў аснову мовы.

5. Тэорыя боскага паходжання мовы, паводле якой мова – гэта дар Бога, і ў аснове матэрыяльнага свету ляжыць духоўны пачатак.

6. Натуралiстычная тэорыя (XIX ст.) iмкнецца перанесцi на мову законы, адкрытыя Ч. Дарвiнам для раслiннага i жывёльнага свету. Мова разглядаецца як прыродны арганiзм, якi ўзнiкае, развiваецца i старэе. Сцвярджаецца, што ў мовах таксама адбываецца барацьба за iснаванне, i выжываюць больш моцныя.

7. Марксiсцкая (матэрыялістычная) тэорыя (канец XIX ст.), паводле якой мова ўзнiкла ў працэсе калектыўнай працоўнай дзейнасцi, менавiта тады, калi з’явiлася патрэба ва ўзаемапаразуменні для арганізацыі сумеснай дзейнасці. Праца i мова ўзнiклi адначасова, пры гэтым мова ва ўзаемадзеяннi з працай аказала магутнае ўздзеянне на развiццё чалавека.

Функцыi мовы

Мова выступае як фактар аб’яднання нацыi, праз яе кожны чалавек усведамляе сваю далучанасць да народа. Гэта этнічная функцыя мовы. Акрамя таго, мова выконвае такiя функцыi, як камунiкатыўная, пазнавальная, намiнатыўная, экспрэсiўная, эстэтычная i iнш.

Камунiкатыўная ― гэта функцыя зносiн, узаемапаразумення памiж людзьмi. Пазнавальная функцыя мовы праяўляецца ў тым, што веды, вопыт чалавецтва фiксуюцца, назапашваюцца i абагульняюцца з дапамогай мовы. Адлюстраванне свядомасцю чалавека рэчаiснасцi ў адзiнках мовы – словах – указвае на намiнатыўную функцыю мовы, функцыю называння. Выражаючы пачуццi чалавека, мова выконвае экспрэсiўную функцыю. Эстэтычная функцыя рэалiзуецца ў лепшых узорах выкарыстання мовы ― у мастацкай прозе, паэзii, красамоўстве.

Мова i маўленне

Мова i маўленне складаюць адзiнае цэлае, яны суадносяцца як агульнае i прыватнае (канкрэтнае).