2. К о м п л е м е н т а р н и в1 а ш д у хь а л е (е кхыча бесса д о п о л н и т е л ь н о с т ь, англ. compIementarity) контрарничоха эргалонца белгала я, ца1 шоалаг1чо б1арччанега хьакхоачашъеча а, хьаяларгахьа йистеяьлар долча а, в1ашдухьала увттача маьженашта юкъе цхьаккха юкъара маьже ца хиларца а: “дийна” - “денна”, “бокъо” - “хоарцо”, “мег” - “мегац”, “цхьана” - “къаьста”, “д1алаьца” - “мукъа” (меттигах).
Комплементарни в1ашдухьале хьакъестае йоаг1а цхьалхача контрадикторностах масала: “къона” - “къоназа” (вешта аьлча “юкъерча ханар”, “ха яхано”, “къаьна”), цо в1ашдухьален шоалаг1а маьже низбоацаш а лаьг1о а хьайоалаярах а, къаьгга бакъйола антонимии ца гойтарах а. Бакъйола в1ашдухьале гойта шоалаг1а маьже къаьга белгала хул (“къоназа” - “къаьна”), “цу чура белгало къаьгга къоастаеш хила еза, ше-шийха чухьара белгало а в1ашдухьале а йолаш”.
3. В е к т о р н и в1 а ш д у хь Але (лат. vector, хьожадаь хоадор) яхар я, д1а-юха хьежадеча г1улакхий а, боламий а, белгалоний а в1ашдухьале: «айдала» - «лохадара», «чу дала» - «ара дала», «революционни» - «контрреволюционни».
Антонимей шо-шоай семантически типий а классай ларде ухка еррига а – антонимически шолларга цхьа маьже йоашхача хоаддаме керасти гучадоаладеш: 1) къона – къаьна [къаьна = «хаьдда къона воацаш»]; 2) бакъдолаш – харцдолаш [харцдолаш = бакъдоацаш, бакъдолчоа нийсса юхамаччахьа]; 3) чудала – арабала [чудала – доаг1аш, Х-е доладар, арабала – додаш, Х-е хилар соцадар; доладар – соцадар духьалдоаладе мег «доладе – ма доладе» яхар мо, масала, йиш лакха доладар – йиш лакха соцадар (= йиш ца лакхар доладар); из тайпа керасти ший оамалца кхоачашхинна да, х1ана аьлча чудала – арадала яхача векторни глаголаша в1ашдухьала дерзадаь деш дар хьагойтандаь]. Цу г1улакхо к1ийле лу антонимена белгало яла, шин лексически единицашта юкъе цхьан дистинкцеца – в1ашдухьаларча семашца (+s-s) хоаддаме керасти дер я, аьнна.
Х – Y (=(¬Х)max)
Антонимии гучайоаг1а, б1арччадар в1ашдухьаленашта шолхадувлара белгало санна, цхьанханна мишталлий, белгалоний, г1улакхий, юкъмоттигий гученна юххера чаккхе белгаш еш а, иштта х1арадар гучадара в1ашдухьалений бувзама соца а.
В1ашдухьалений хьисапа ло къоасталу мета чухьа: мишталл белгалъеча а, е деш долчун, белгалоний, лоаттамий, хьалий в1ашдухьалений хьежор гучадоаладеш, дешай антониме бустам мо. В1ашдухьалений мета лингвистически объектий, шоай хьахилара а белгалоний а терко геттара лерх1аме я, антонимии а, из хьахила йиш йоацача, цох таррача в1ашдухьаленех их хьакъоастаяра. Ейга – еза, к1ай – 1аьржа яхача антонимех хьакъоастае еза укх тайпа в1ашдухьаленаш: ейга – киркхухьа (машенех), к1ай – 1аьржа (диста: 1аьржа к1ори, в.аь. моллаг1абар, к1ай к1ори – хин болама низах), мишталла-маьха лерх1ам боацараш (ейга - киркхухьар), е ма1ан кхы беса дерзаро из боабаьраш (к1ай/1аьржа к1ор – доагорах, энерге духьах). Латта – ала яхача в1ашдухьаленаша а антонимаш хьайиц, цар белгалдиц, уж шоайла в1ашдухьалахьоажаяр. Царех эргаш я е тайпа антонимични глаголий шолларгаш: г1атта – дижа, айле – лохле (лаьттара хьа – лаьтта 1о), векторни в1ашдухьаленаш гойташ хиларца.
Дукхачама1аний дош а, ший бесс-бесар лексико-семантически варианташца чудаха мег массехк антонимически в1ашдухьаленашка цхьан хана (ейга1 (чемоданах)-еза; дейга2 (боларах) – текхаь, деза; бейга3 (г1ийла, михах) – низе; дейга (фетталхах – о завтраке) – те11а, виззалца; дейга (та1азарах) – деза, бирса; дейга (хаттарах) – хала, иштта кхы д1а а, тайп-тайпарча в1ашдухьалений оппозицейха б1арчча муг1 хьа а беш.
Вай дийцачун чаккхе еш антонимен лексически категори белгалъергья вай: текстана юкъе в1ашдухьалений функции а, иштта цунца ювзалу кхыйола функцеш а кхоачашъеш, дешай в1ашдухьалар ма1анаш гойта семантически юкъмоттиг лелаераш санна. Шин дешайха антонимаш хул, нагахьа мо, цара тайп-тайпара хьаракаши в1ашдухьалара белгалонаши хуле. Синонимии санна из категории, ономасиологическичарех я.
Уважаемый посетитель!
Чтобы распечатать файл, скачайте его (в формате Word).
Ссылка на скачивание - внизу страницы.