Neologizmy oraz związki frazeologiczne w nowoczesnym polskim języku, страница 4

Językoznawcy próbują usystematyzować bogactwo frazeologizmów na różne sposoby. Najczęściej biorą pod uwagę ich budowę i wyróżniają: 

• frazy – dłuższe kilkuwyrazowe powiedzenia, zdania i równoważniki zdań: Pierwsza jaskółka wiosny nie czyni; Koniec i kropka; 

• zwroty – zawierają orzeczenie: żyć jak pies z kotem; obiecywać gruszki na wierzbie; mieć pstro w głowie; 

• wyrażenia – nie zawierające orzeczenia: ślepy traf; biały kruk; złota rączka. 

Kiedy więc pytanie egzaminacyjne dotyczy frazeologii, pamiętajmy; frazeologia bada związki wyrazowe, nie zaś pojedyncze wyrazy. Dlatego ustalmy, że frazeologizmem będzie dla nas ustabilizowany związek wyrazowy.

Często też za kryterium przyjmuje się siłę i stabilność zespolenia elementów związku frazeologicznego. Wyróżnia się wówczas: 

• frazemy – związki łączliwe, w których możemy (choć w ograniczonym zakresie) wymieniać składniki a. zmieniać formę gramatyczną poszczególnych elementów: harować jak wół, harować za dwóch; ranić serce, ranić dumę, ranić próżność, ranić ego; 

•idiomy – związki sztywne, stałe, nienaruszalne, w których nie wolno nam zmienić ni literki: dwa grzyby w barszcz, nie zasypiać gruszek w popiele.  Ponadto często klasyfikuje się frazeologizmy, wskazując na ich źródło. Mamy więc np. frazeologizmy mitologiczne, biblijne, literackie, wywodzące się z kultury szlacheckiej i in.

Szczególną ostrożność należy zachować przy tłumaczeniu frazeologizmów na język obcy. Nie można ich przekładać dosłownie, zastępując poszczególne elementy ich obcymi odpowiednikami. Trzeba się natrudzić i znaleźć całościowe ich odpowiedniki w obcym języku. Np. odpowiednikiem polskiej frazy: To nie moja broszka jest angielskie It’s not my cup of tea (‘to nie moja filiżanka herbaty’) i francuskie Ce ne sont pas mes oignons (‘to nie moje cebule’). Łatwiej tłumaczy się łączliwe frazemy, idiomy bywają czasami po prostu nieprzetłumaczalne, zbyt ściśle bowiem związane są z historią i kulturą danego narodu, np.: 

• potępiać w czambuł – czambuły tatarskie dały się mocno Polakom we znaki, niszcząc wszystko, co napotkały po drodze; pozostał po nich na szczęście tylko idiom potępiać w czambuł oznaczający potępiać jakąś grupę ogółem, z góry bez wyjątku; 

• wyjść jak Zabłocki na mydle – przygoda szlachcica Zabłockiego, który postanowił zainwestować w mydlarnię cały swój majątek, stała się źródłem powiedzenia wyjść jak Zabłocki na mydle, tzn. stracić na czymś; pierwszy i jedyny transport mydła Zabłockiego rozpuścił się bowiem w rzece podczas przeprawy, Zabłocki zamiast się dorobić zysków, stracił wszystko, co miał; 

• zamienił stryjek siekierkę na kijek – bajka Jana Brzechwy o stryjku, który dla poprawy swego losu wymieniał się z innymi ludźmi posiadanymi dobrami, a po licznych zamianach z właściciela domu stał się w końcu posiadaczem kijka, spopularyzowała powiedzenie zamienił stryjek siekierkę na kijek, tzn. ktoś stracił na zamianie. 

W innych językach znane są być może odpowiedniki przenośnych sensów tych idiomów, ale na pewno w warstwie dosłownej odnoszą się do innych anegdot, czerpią bowiem z innych źródeł.

Związki wyrazowe a związki frazeologiczne

Przedmiotem nauk o słownictwie są nie tylko poszczególne wyrazy, ale także związki wyrazowe, zwłaszcza takie, których człony są znacze niowo silnie zespolone. Jak wiadomo, związkami wyrazowymi zajmuje się przede wszystkim składnia. Jednakże związki te rozpatrywane są przez składnię i naukę o słownictwie z różnych punktów widzenia. Składnia zajmuje się analizą związków wyrazowych ze względu na funkcję ich członów oraz na funkcję całego związku w zdaniu. W anali zie składniowej wyróżniamy człon nadrzędny i podrzędny, określamy rodzaj gramatycznej zależności członu podrzędnego od nadrzędnego i jego funkcję (np. funkcję przydawki, dopełnienia lub okolicznika). Natomiast nauka o słownictwie zajmuje się związkami wyrazowymi ze względu na ich znaczenie. Dział nauki o słownictwie badający stosunki znaczeniowe między członami związków wyrazowych i znaczenie całych takich związków nazywa się frazeologią.