Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусi (XIY – XYIII стст.): ткацтва, вышыўка, дываны, шпалеры

№ 26 Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусi (XIY – XYIII стст.): ткацтва, вышыўка, дываны, шпалеры.

14-16 стст. – перыя інтэнсіўнага развіцця дпм. У аснове традыцыі, закладзеныя яшсэ ў эпоху Кіеўскай Русі. Блізкая аналагічнасць да вырабаў старэёшага часу.

Вылучэнне рамесніцкай вытворчасці з інш. відаў дзейнасці. Працэс спецыялізацыі рамяства. = вяло да ўдасканалення, узбагачэння прыёмаў творчасці, якасці вырабаў.

Магнаты часам давалі майстрам пэўныя льготы. Устава на валокі 1557 забаранялы ыкарыстоўваць рамеснікаў  на іншых работах.

Сігізмунд ІІІ Ваза іздаў указ, освобождающий ремесленников от замковой повинности.

В 15 в. возникли первые объединения ремесленников – цеха. Цехи заботились о качестве продукции, подготовке мастеров.

Деревенские мастера работали не в рамках цехов. Для цехов характерна ориентация на господствующие стили, а для деревенских мастеров – преобладание местных народных традиций.

Др. П. 16 – п. 17 ст. перыяд канцэнтрацыі рамеснікаў у прафес. аб’яднанні – цэхі. Кожны цэх меў сваі правілы (статуты), вызначаў якасць прадукцыі, спосабы арганізацыі вучнёўства, рэгламентаваў унутранае жыццё. Сярод рамеснікаў гэтага часу пераважалі майстры па апрацоўцы метала.

У асяроддзі пануючых класаў і царкоўным ужытку значнае пашырэнне мелі каштоўныя ўзорыстыя тканіны, якія прывозілі з Зах.Еўрп. і Усходу.

Вялікі попыт на дарагі тканіны выклікаў з’яўленне ў многіх  панскіх памесцях і манастырах ткацкіх майстэрняў.

Аб характары ўзорау, якія дайшлі да нас можна меркаваць па дайшоўшых да нас фрагментаў. Матэрыял дае царкоўны жывапіс таго часу. На абразах і фрэсках адлюстраваны ўзоры беларускіх тканін. І вышывак.

Арнаментаваны дываны, сурвэты згадваюцца і ў бел. нар. песнях.

Звычайна на тканінах 16-17 ст. узоры створаны з геаметрычнага арнаменту. На некатр. вырабах 17 ст. побач з геаметр. сустракаецца раслінныя матывы.

Цікавыя ўзоры беларускага народнага ткацтва на фрэсках Благавешчанскай царквы Супральскага манастыра (1550) платы у выглядзе драпіроўкі з геаметрч. рысункам чырвона-карычн. колеру на темнашэрым фоне. На фрэскі “тайная вячэра” гэтага ж манастыра стол накрыт льняной тканінай з гарызантальна затканымі чырвонымі палосамі. Ручнікі з падобным малюнкам сустракаюцца на Брэсчыне.

Абраз к. 16 ст. “Нараджэнне Марыі” – шмат прыкладаў народнай тканіны.

Высакамастацкія тканіны (рызы, залататканыя і вышываныя бісерам і жэмчугам паясы) вырабляліся ў манастырскіх майстэрнях. Тут ткалі рознага роду пакрывалы тонкай работы з шаўковых ільняных, нават залатых нітак. Пакрывалы часткова ткаліся, а потым пакрываліся вышаўкай.

Разнастайныя дакументы к.16 – п.п.17 ст. сведчаць пра значнае развіццё ткацтва ў гарадах і мястэчках Б.: Слуцку, Шклове, Клецку, Нясвіжы, Любчы і інш. У некаторых з іх былі арганізованы ткацкія цэхі (Слонім, Слуцк), якія аб’ядноўвалі майстроў розных спецыяльнасцей: ткачоў, вышывальўыка, краўцоў, шапачнікаў, залаташвейнікаў, фарбавальшчыкаў тканіны, краўцоў шоўкавых рэчаў, рукавічнікаў…

Дпм. др.п. 17 – п.18 ст. становіцца больш пышным, дэкаратыўны бок пераважае над утылітарным. Стыль барока – узмацненне эк. І к-рных сувязей з захадам, прыток іншаземных майстроў. Уцёкі майстроў у Расію.

У 18 ст. пасля спаду назіраецца ўзнаўленне рамесніцкай вытворчасці, прадаўжаецца працэс цэхавай арганізацыі і канцэнтрацыі, павялічваецца колькасць рамеснікаў. Шырока развіваецца мануфактурная вытворчасць. Пры памешчыцкіх маёнтках і манастырах узнікаюць буйныя майстэрні, якія працуюць па патрэбе феадалаў, а таксама на рынак.

Мануфактуры шаўковых паясоў у Слуцку і Нясвіжы, суконныя і палатняныя ў Ружанах, габелены ў Гродзенскай каралеўскай эканоміі, Міры, Карэлічах.

К. 17 –п.18 ст. – першыя ткацкія мануфактуры. У памесцях і каралеўскіх эканоміях. У с.18 ст. на тэр Мн.,Гродна, Брэст, Магілёва існавал вялікая колькасць палатнных, суконных, шаўкаткацкіх мануфактур. К к.18 ст. – шырокая сувязь з рынкам. Тызенгаўзамі былі адкрыты магазіны ў Гродна, Паставах. Спец. Агенты вывозілі прадукцыя на буйныя кірмашы.

Пачатак вырабу шпалер паклала Ганна радзівіл, якая заснавала “тапісярні” у Міры і нектр. др. рэзідэнцыях. У 1733 – 1737 першыя вырабы.

Пасля смерці маці, Міхаіл радзівіл Рыбанька заснаваў яшчэ некаль тапісярняў – у Альбе (недалеко от Несвіжа), карэліча, Камянцы.

Найбольш выдомасць пріобрела мануфактыра ў Карэлічах.

У 1752 г. Рыбанька даў загад выткаць серыю карцін праслаўляэчых род і ваенныя подвігі (ок. 10).

Сярод ткачей – Анастасія Маркевіч, Марыя Кулакоўская і інш.

Кардоны для карэліцк. Мануфактуры рабілі прыдворныя мастакі Гескія, Скажыцкі, яшчэ Андрэй і Канстанцін прозвішча невядомыя). У бытнасць Караля Радзівіла (сына) манцфактура прыйшла ў заняпад.

Шырокім попытам карысталіся прывазныя ворсавыя дываны, упрыгожвалі інтэр’еры. Радзівілы наладзілі іх выраб у Слуцку п. 18 ст. ткаліся па усходніх узорах + месныя матывы. Ткачы прытрымліваліся  і заходнееўрапейскіх густаў. Мясцовы матыў – зубчаты лісточык.

Ян маджарскі таксама працаваў не толькі над паясамі але і дыванамі. На Парыжскай выстаўке яго работы выклікалі агульнае захапленне. Яго дываны памечаны “М”, ці поўным прозвішчам.

З 1746 дываны у Нясвіжы робяць.

У др.п.18 ст. в Грод і Брестк экономіяхпо ініціатіве А.Тызенгаўза былі заснаваны мануфактуры па вытворчасці сукна, шоўку, палатна, панчох, карэт, скур…кіравалі мануфактурамі кваліфіцырвн. Майстры з Фр., Бельгіі, Швейцарыі. Прадукцыя не мела збыту, высокая себестоімоть. І в 1770 Понятовскій адхіліў тызенгаўза ад нагляда за мануфакт. Былі закрыты.

Др. п. 18 ст – Гродна – цэнтр мастацкага ткацтва. Шоўкавыя і літыя паясы. Выраблялі шпалеры. Ворсавыя дываны.

Ткацкія мануфактуры у Слоніме кн. Агінскіх. Захавалісь 2-е шпалеры “Флейтіст” і “Вакханка”.

ТКАЦКІЯ І дывановыя мануфактуры былі ў  Віцебск., і Магілёўск. губерн.

+манастырскія ткацкія майстэрні.