Морфологические и синтаксические особенности научного стиля, страница 3

У навуковым стылю прамовы можна вылучыць некалькі разнавіднасцяў:  а) уласна навуковы   найболей строгі, дакладны; ім пішуцца дысертацыі, манаграфіі, артыкулы навуковых часопісаў, інструкцыі, Дасты, энцыклапедыі;  бы) навукова-папулярны (ім пішуцца навуковыя артыкулы ў газетах, навукова-папулярных часопісах, навукова-папулярныя кнігі; сюды ставяцца публічныя выступы па радыю, тэлебачанню на навуковыя тэмы, выступы навукоўцаў, адмыслоўцаў перад масавай аўдыторыяй);  у) навукова-навучальны (навучальная літаратура па розных прадметах для розных тыпаў навучальных устаноў; даведнікі, дапаможнікі).

Асаблівасці навукова-папулярнага падстылю

Літаратура навукова-папулярнага жанру разлічаная на шырокі круг чытачоў, таму яна адрозніваецца ад строга навуковай прасцейшым выкладам навуковых паняццяў, адмысловых тэрмінаў.

Тэрміны, а разам з імі і адпаведныя ім паняцця ў адных выпадках апускаюцца, у іншых - расчыняюцца апісальна і, нарэшце, асабліва важныя, але малаўжывальныя тлумачацца непасрэдна па ходзе развагі, тлумачэнні. Такім чынам, тэрмінаў у тэкстах навукова-папулярнай літаратуры аказваецца значна менш.

У такіх тэкстах звычайна пазбягаюць выкарыстанні адмысловых умоўных пазначэнняў, знакаў, формул, складаных схем, табліц, чарцяжоў. У той жа час у іх шырока выкарыстоўваецца агульнанавуковая лексіка.

Пры папулярным выкладзе навуковы змест у нейкі меры прайгравае: яно спрашчаецца, зніжаюцца дакладнасць і глыбіня інфармацыі, хоць некаторыя пытанні тэорыі, асобныя навуковыя становішчы расчыняюцца падрабязна, ілюструюцца прыкладамі, аўтары прыцягваюць яркія выявы, параўнанні. Аднак галоўная годнасць папулярнага выкладу навуковых ісцін у тым і складаецца, каб круг чытачоў, слухачоў, гледачоў, здольных карыстацца дадзенай інфармацыяй, станавіўся значна шырэй, бо яна разлічаная на шырокія масы.

Для мовы навукова-папулярнай літаратуры характэрна ўжыванне прасцейшых прапаноў, радзей выкарыстоўваюцца складаныя сінтаксічныя канструкцыі.

Да навукова-папулярнаму падстылю блізкі навукова-навучальны: мова навучальнай літаратуры павінен быць простым, ясным, у той жа час адрознівацца навуковасцю, лагічнасцю меркаванняў.

Лексічныя асаблівасці навуковага стылю прамовы.

Галоўнае прызначэнне навуковага тэксту, яго лексікі - пазначаць з'явы, прадметы, зваць іх і тлумачыць, а для гэтага патрэбныя першым чынам імёны назоўнікі.

Найболей агульнымі асаблівасцямі лексікі навуковага стылю з'яўляюцца:  а) ужыванне слоў у іх прамым значэнні; бы) адсутнасць вобразных сродкаў: эпітэтаў, метафар, мастацкіх параўнанняў, паэтычных знакаў, гіпербал; у) шырокае выкарыстанне абстрактнай лексікі і тэрмінаў.

У навуковай прамове вылучаюць тры пласта слоў:

словы стылістычна нейтральныя, т. е. агульнаўжывальныя, выкарыстоўваныя ў розных стылях. Н а п р і м е р: ён, пяць, дзесяць; у, на, за; чорны, белы, вялікі; ідзе, адбываецца і т. д.;

словы агульнанавуковыя, т. е. сустракаемыя ў мове розных навук, а не які-небудзь адной навукі. Напрыклад: цэнтр, сіла, градус, велічыня, хуткасць, дэталь, энергія, аналогія і т. д. Гэта можна пацвердзіць прыкладамі словазлучэнняў, узятымі з тэкстаў розных навук: адміністрацыйны цэнтр, цэнтр Еўрапейскай часткі Расіі, цэнтр горада; цэнтр цяжару, цэнтр руху, цэнтр акружнасці;

тэрміны які-небудзь навукі, т. е. вузкаспецыяльная лексіка. Галоўнае ў тэрміне - дакладнасць і яго адназначнасць.

Марфалагічныя асаблівасці.

У навуковым тэксце практычна не выкарыстоўваюцца дзеясловы ў 1-м і 2-м твары адзінага ліку. У мастацкім тэксце яны выкарыстоўваюцца часта.