Развiццё мiнiяцюры i кнiжнай графiкi (па XYIII ст.). Гравюры Ф. Скарыны. Магілёўская, Вiленская i Куцеiнская школы гравюры. Шляхі развіцця графікі ў 14 - 16 стст. адкрэслены багатымі традыцыямі папярэдніх гадоў, зменамі ў грамадска-палітычным жыцці д

№ 23 Развiццё мiнiяцюры i кнiжнай графiкi (па XYIII ст.). Гравюры Ф. Скарыны. Магілёўская, Вiленская i Куцеiнская школы гравюры.

Шляхі развіцця графікі ў 14 - 16 стст. адкрэслены багатымі традыцыямі папярэдніх гадоў, зменамі ў грамадска-палітычным жыцці дзяржавы, суіснаваннем двух рэлігій - каталіцызму і праваслаўя. Эвалюцыя гэтага віду мастацтва звязана з гісторыяй рукапіснай і друкаванай кнігі. У мініяцюрах, гравюрах старадрукаў знайшлі адлюстраванне новыя стылістычныя плыні, якія не толькі ішлі за межу краіны, але і фарміраваліся на мясцовай глебе. У разглядаемый перыяд найбольш пашыранай была кніжная мініяцюра.

Мініяцюры 14-16 стст. маюць шмат агульнага з мастацтвам рукапіснай кнігі старажытнабеларускіх княстваў. Кананічныя патрабаванні царквы прымушалі аўтараў ісці ўслед за візантыйскімі і балканскімі традыцыямі.

Рукапісы 14-16 стст. упрыгожваліся выявамі людзей, жывёл, фантастычных істот. Найбольш выдатным узорам можа быць Мсціжскае евангелле. На думку мастацтвазнаўцаў і гісторыкаў, яно было створана ў Мінску ў 14 ст., адкуль трапіла ў Мсціж.

Мсціжскае Евангелле ― беларускі рукапісны помнік XIV стагоддзя. У Евангеллі адна застаўка і каля 350 ініцыялаў у тэраталагічным стылі. На адным з ініцыялаў (літара В) намаляваны селянін з лапатай. На сярэбраных пласцінах скураной вокладкі выгравіраваны выявы евангелістаў і Хрыста на крыжы.

Развіццё мініяцюры ў 14 - 16 стст. было імклівым. Стылістычная накіраванасць выяў мянялася адносна хутка. Так даследчыкі рукапісаў адзначаюць, што ўжо з 14 ст. пачынаецца адыход ад пануючых візантыйскіх традыцый, значнае ўзмацненне рэалістычных рыс. Асабліва паказальнымі ў гэтым плане з'яўляюцца "Лаўрышаўская евангелле" п. 14 ст. і "Радзівілаўскі летапіс" (ілюстрацыі XV ст. зьяўляюцца копіяй з больш раньніх — як мяркуюць некаторыя дасьледнікі, арыгінальныя мініятуры маглі належыць нават да XII ст.. Мініятуры Радзівілаўскага летапісу, нягледзячы на схематызаваны стыль, даюць уяўленьне пра побыт, будаўніцтва, ваенную справу сярэднявечнай Русі. Іх завуць «вокнамі ў зьніклы сьвет»), "Служэбнік".

Мастацкае аздабленне Лаўрышынскага Евангелля стварае складанае ўражанне і ў некаторых сваіх тэндэнцыях супрацьстаіць рускаму кніжнаму майстэрству XI—XII стагоддзяў. Рукапіс багата ілюстраваны 18 мініяцюрамі. Акрамя традыцыйных мініяцюраў з чатырма эвангелістамі ў ёй знаходзіцца яшчэ 14 мініяцюраў (12 на сюжэт евангельскай гісторыі, выявы праведнага Ёва і арханёла Міхаіла. Падабенства да нямецкіх кніжных мініяцюраў.

У 2-й палове XIV — XVI стст. у беларускай мініяцюры ўзмацніўся заходнееўрапейскі ўплыў: праніклі свецкія сюжэты, гістарычныя і побытавыя сцэны (Лаўрышаўскае, Жыровіцкае, Шарашоўскае Евангеллі, Радзівілаўскі летапіс). У XVII — XVIII стст. на мініяцюру ўплывала гравюра друкаваных кніг.

Вядомыя імёны перапісчыкаў кніг і мастакоў Паповіча Бярозкі з Наваградка, Юрыя Алелькі (ці Алелькавіча) са Слуцка, Стэфана Кахановіча з Супрасля, Васіля Амельяненскага з Віцебска, Яўстафія з Гродна, Парфёна з Пінска. У цэлым для беларускай мініяцюры характэрныя жыццёвасць і экспрэсія вобразаў, стрыманы дэкор, сакавітасць каларыту, жанравы характар ініцыялаў.

• Мсцiжскае евангелле • Лаўрышынскае евангелле • Полацкае нядзельнае евангелле • Смаленскі псалтыр • Друцкае евангелле • Мсцiслаўскае евангелле

• Другое Тураўскае евангелле • Шаршоўскае евангелле • Жыровiцкае евангелле • Кодэкс "Дзесятаглаў"

• Ваўкавыскае евангелле • Радзівілаўскі летапіс • Служэбнік • Мелішаўскае евангелле

На пачатку XVI ст., разам са з'яўленнем першых беларускіх друкаваных кніг, у графічнае мастацтва прыходзіць новая тэхніка - гравюра, якая напачатку свайго існавання выконвалася на дрэве і вядомая пад назвай ксілаграфія. Першыя дрэварыты належаць выданням Ф. Скарыны і адрозніваюцца як высокімі мастацкімі якасцямі так і выдатным паліграфічным узроўнем. Далейшае развіццё кніжная гравюра атрымала з другой паловы XVI ст. і было звязана з выдавецкай дзейнасцю друкарняў на тэрыторыі Беларусі.

Канец 16 ст. адзнаменаваны першымі медзярытамі, што было не толькі прыкметай часу адзнакай сувязей з заходнееўрапейскімі графічнымі школамі, але і значным крокам наперад у засваенні распаўсюджанні новых відаў і тэхнік гравюры.

Гравюры кніжных выданняў Ф. Скарыны - найбольш раннія ілюстрацыйныя гравюры ў славянскім друку. Змяшчаюць 52 ксілаграфіі (оттиск на бумаге с деревянной печатной формы): 47 у пражскіх выданнях і 5 у віленскіх, а таксама больш за 500 заставак і 900 ініцыялаў.

Упершыню ў кірыліцкім друкарстве Ф. Скарына ўвёў тытульны ліст, фаліяцыю старонак, калонтытулы, складаныя