Происхождение лексики белорусского языка, страница 6

Загаловачнае слова падаецца ў слонiках у пачатковай форме: назонiк — у назоiым склоне адзiночнага лiку, прыметнiк, дзеепрыметнiк — у назоным склоне адзiночнага лiку мужчынскага роду, дзеясло — у неазначальнай форме i г. д. Размяшчэнне сло у слонiку можа быць алфавiтным i гнездавым. Параўн. слонiкавыя артыкулы адньхх i тых жа сло’ у «Беларуска-рускiм слоаiку» (Мн., іўўі), у якiм слонысловы падаюцца алфавiтным парадку,

«Руска-беларускiм слоўнiку» (Мн., іў82), у якiм выкарысто Тваецца гиездавы спосаб падачы слоя: Загаловачнае слова разам са звестками пра яго складае слонiкавы артыкул. У залежнасцi ад тыгiу слонiка, прызначэния i структуры даедца сэнсавая, граматычная, стылiстычная характарыстыка слова; пераклад на iншую мову, iлюстрацыйны матэрыял, тэрмiналагiчныя i фразеалагiчныя спалучэнкi, этымаiагiчная даведка.

С э н с а в у ю характарыстыку слова складае яго тлумачэнне. Тлумачэнне звычайна праводзiцца: і) агтiсальна, або шляхам лагiчнага вызначэння: ЖАР, -у, м. і. Яркае гарачае вуголле без погымя (еТлумачальны слонiк беларускай мовы» 5-цi тамах, т. 2. Мн., іў78); 2) падборам сiнонiма:

ЗАГТАЛIЦЦА, -палхёся, -п.лiшся, -плiцца; зак. і. (і i 2 ас. не жыв.) Успыхнуць, загарэцца («Тлумачальны слонiк беларускай мовы» 5-цi тамах, т. 2); 3) устаналеннем слова тваральных адносiн: ВУЛЛЕВЫ. Прым. да нулей (еСлонiк цяжкасцей беларускай мовы». Мн., іў87). Усе значэннi мнагазначнага слова падаюiща адньхм слонiкавым артыкуле i пазначаюцца арабскiмi лiчбамi; словы-амонiмы — у розных артыкулах. Параўн. падачу ПяцiтомНым «‘Глумачалъным слоiтiку беларускай мовы» мнагаЗ,’аі,ii) лшю старшы i сло-амонiма ладдзя i ладд.,я 2•

Граматычная i стылiстычная характарыстыкi даюдца шляхам выкарыстаяшi розньих памет. У граматычвую характарыстыку ўтваходзяць назвы часцiн мовы (паз., прым., прыназ.), паметы роду (м., ж., н.), трываншт (зак., незак.), лiку (адз., няма, толькi мн.), асобы (і i 2 ас. не іЖьів.). У стылiстычную — паметы, якiя паказваюць абмежаванае жыванне слоя (разм., абл., кнiж., уст., ласк.), сферу iх выкарыстання (спе ц., астр., бат., фiлас.)

Пераклад на iншую мову даецца перакладвых словiках, iлюстрацыйвы матэрыял залежыць ад тытiу слоаiка, § 76. Слонiкi беларускай мовь!

Паводле прызначэвня се слотнiкi аб’ядноўваюцца ў два асноны5і тыпы: энцыклапедычньгя i ЛiНГВiСТЫЧНЫЯ.

Энцыклапедычныя слонiкi тлумачаць не слонысловы, а паняццi, абазначаныя гэтымi словамi; у сцiслай форме у iх выкладзеньг яавуковыя веды пра прадметы, з’явьг, падзеi; звесткi пра гiстарычIIых асоб, дзеяча навукi, кулыуры, асобныя гарады i краiпы, iх прыродiiЫЯ багаццi i выдатныя мясцiны. Загаловачнымi сло вамi эяцыклакедычных слонi ках з’яляюцца назонiкi (уласяъiя i агульныя) або спалу чэннi назонiка з прыметнiкамi i лiчэбнiкамi. Яны раз мяшчаюцца алфавiтным парадку або паводле тэматычнага прынцыгiу (па галiнах ведат). Слонiкавыя артыкулы слонiках такога тыгiу не даюць граматычнай i стылiсычнай характарыстык, а таксама тэрмiналагiчных i фразеалагiчных спалучэння. Указваедца толькi тiаходжанне заяазычаных тэрмiнаў i пазначана месца нацiску на загаловачных словах. Iлюстрацыямi слонiках гэтага тыиiу служаць малюнкi, таблiцы, рэпрадукцыi, карты, схемы, фотаздымкi.

Адрознiваюць два вiды энцыклапедычных слонiка:

агульныя i галiновьгя. Агульныя слонiкi даюць сiстэматьгзаваныя звесткi па сiх галiнах веда i практычнай дзейнасцi, га л i н о в ы я — па адяой якой-iiебудзь галiне ведаў. да агульных эiiцыкла педычных слонiкаў адносяцца:

«Беларуская Савецкая Эiiцыклаттедыя (БелСЭ) у і2-цi тамах (іў6ў—іў75) i «Беларуская ССР. Кароткая энцыклапедыя» (КЭБССР) у 5-цi тамах (іў78—іў8і), да галiновых — «Этнаграфiя Беларусi» (іў80), «Архiтэктура Вела- русЬ> (іў82), <Энцыклапедыя прыроды Беларусi> 5-цi тамах (іў83—іў86), <Энцыклапедыя лiтаратурьг i мастацтва БеларусЬ> 5-цi тамах (іў84—іў87). Выдадзены энцыклапедычныя слонiкi «Янка Купала> (іў86) i Францыс Скарына i яго час» (іў88).

Л i н гн i ст ы ч ныя слоь’iкi апiсваюць слонысловы — iх значэнне, ужыванне, паходжанне, марфемную будову, вымаление, нагiiсанне. Загаловачныя слонысловы лiягвiстычныХ слонiках размяшчаюЦда або алфавiтным, або алфавiтна-гнездавым парадку. Слонiкавыя артыкулы змяшчаюць сйтсавую, Граматычкую, стылiстычi-тую, этымалагiчвую ха

рактарыстыкi,

а тэрмiналагiчныя i фразеалагiчныя спалучэняi прыводзяцЦа адяаведна пасли знака О, . для некаторых слоя прыводзiцца этымалагiчная даведка — звесткi пра паходжанне слова