Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусi (XIY – XYIII стст.): мастацкая апрацоўка металу. Гравировка, эмаль, чеканка, чернение – техники

№ 25 Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусi (XIY – XYIII стст.): мастацкая апрацоўка металу.

14-16 стст. – перыяд інтэнсіўнага развіцця дпм. У аснове традыцыі, закладзеныя яшсэ ў эпоху Кіеўскай Русі. Блізкая аналагічнасць да вырабаў старэёшага часу.

Вылучэнне рамесніцкай вытворчасці з інш. відаў дзейнасці. Працэс спецыялізацыі рамяства. = вяло да ўдасканалення, узбагачэння прыёмаў творчасці, якасці вырабаў.

Магнаты часам давалі майстрам пэўныя льготы. Устава на валокі 1557 забаранялы выкарыстоўваць рамеснікаў  на іншых работах.

Сігізмунд ІІІ Ваза іздаў указ, освобождающий ремесленников от замковой повинности.

В 15 в. возникли первые объединения ремесленников – цеха. Цехи заботились о качестве продукции, подготовке мастеров. Деревенские мастера работали не в рамках цехов. Для цехов характерна ориентация на господствующие стили, а для деревенских мастеров – преобладание местных народных традиций.

Значительную часть городских ремесленников составляли  мастера по обработке металла. Из более 200 профессий, которые упоминаю источники 14-16 вв., более 25 относились к металлу, а 16 из них – збройники (оружейники).

Вялики густами адрознивалась справа ювелирау. Для храмов создавались высокохудожественные обклады книг и икон, кресты, дарахавальницы, свечники, ритуальная посуда. Про большинство ювелирных изделий 15-16 вв. можно говорить только по описаниям и рисункам.

Гравировка, эмаль, чеканка, чернение – техники.

Чеканка – в оформлении обкладов. В одном произведении часто соединялись разные техники так обклад «Евангелия» 1598 г. из Витебска (Витебск обл. краеведч. музей) выполнена тремя видами техник: средняя часть в виде эллипса сделана с помощью гравировки, техники эмали и чернения. В отличии от ярких русских эмалей, белорусские трехцветны: синий, зеленый, желтый.

Соединение разных видов техник выразительно проявилось в декоре паціраў. Наиболее древний из известных узоров пацир 1580 г., который принадлежал кн. Алельке. Вядомы пацир СА Слуцка – срэбра.

Мастерством славились не только ювелиры. Несвижский слесарь Петр в 1600 г. по заказу Радивиллов сделал несколько арлов и роз из металла. А гравер Пилип сделал несколько роз и металлические приспособления для их крепления. Ими были украшены ворота замка.

Высокого мастерства достигла и звонолицейное дело (лили колокола). Колокол 1583 г. из д. Молодово Брест. В верхн части узкий орнамент. пояс из растительных элементов. 4 колонки текста по 13 строк латинск. буквами  на старобелорусском. Размещен шляхецкий герб. Внизу надпись с именем мастера «Марцин Гофман мяне зливау року 1583».

Др. П. 16 – п. 17 ст. перыяд канцэнтрацыі рамеснікаў у прафес. аб’яднанні – цэхі. Кожны цэх меў сваі правілы (статуты), вызначаў якасць прадукцыі, спосабы арганізацыі вучнёўства, рэгламентаваў унутранае жыццё. Сярод рамеснікаў гэтага часу пераважалі майстры па апрацоўцы метала.

Улюблёны матыў чаканшчыкаў Палесся – 4-5пялёсткавыя кветкі з дробнымі лістамі, якія нагадвалі квітнеючы лён. У гэтым адчуваўся выхад ад канонаў.

Спалучэннем разных відаў апрацоўкі вылучаўся літургічны посуд і ў першую чаргу паціры.

Тыповы для п.17 ст. крыж з Навагрудка. Яго драўляная аснова абкладзена з усіх бакоў срэбранымі пласцінамі з раслінным арнаментам.

Даволі часта на званах сустракаюцца надпісы, што з’явіліся сваеасаблівым кампанентам расліннага дэкору.

У 17 ст. беларускія ліцейшчыкі актыўна выкарстоўваюць волава. – алавянныя дарахавальніцы Богаяўленскага манастыра з Оршы.

17 ст. – росквіт кавальскага мастацтва. Навершы купалоў, надмагіллі, рашоткі балконаў варот вокнаў, водасцёкавыя трубы. Вельмі часта выкарстоўваюцца элементы сонца, птушак, кветак, каласоў, месяца. Арыгінальнымі з’яўляюцца акоўкі дзвярэй (да нас дайшлі замалёўкі і фота гэтых вырабаў). Мудрагелістыя канструкцыі засоваў і замкоў. Непаўторнасцю малюнка адрозніваюцца жалезныя  шкатулкі, куфэркі.

Дпм. др.п. 17 – п.18 ст. становіцца больш пышным, дэкаратыўны бок пераважае над утылітарным. Стыль барока – узмацненне эк. І к-рных сувязей з захадам, прыток іншаземных майстроў. Уцёкі майстроў у Расію.

З др.п.17 ст . колькасць майстроў па металу скарачваецца. У віцебску – буйнейшым рамесніцкім цэнтры працавалі 2 залатых спраў майтра, 3 кавалі, 3 кацельшчыкі, 3 токара. – эк. і паліт. цяжкасці 17 ст.

Шырок распаўсюдж. В ювелір деле техніка БАСМЫ – ручное тесненіе узоров і отпечатков на тонкіх лістах золота ілі серебра. Для выкарыстання апраў шматлікіх абразоў і кніг.

Абразы 17 ст досыць густа паркыты раслінным арнаментам, чаканілісь з срэбра ці пазалочанай латуні. Пад упылвам барока рыльеф набывае розны уравень, рознавысокі, раслінны арнамент рэалістычны. Сярод іх лёгка вызначыць гваздзікі, цюльпаны, півоні (абклад абраза “Маці Боскай Адзігітрыі” Старыя Дзевяткавічы Грод. вобл.)

Набывае пашырэнне матыў аканту.

Чаканка рэтка выступала самастойна, спалучалася з ліццём гравіроўкай, чарненнем. філігранню.

У 18 ст. пасля спаду назіраецца ўзнаўленне рамесніцкай вытворчасці, прадаўжаецца працэс цэхавай арганізацыі і канцэнтрацыі, павялічваецца колькасць рамеснікаў. Шырока развіваецца мануфактурная вытворчасць. Пры памешчыцкіх маёнтках і манастырах узнікаюць буйныя майстэрні, якія працуюць па патрэбе феадалаў, а таксама на рынак.

Ліцейнфя майстэрні ў Лагойску, Вілейцы, Дзісне.

Як і ў папярэдні перыяд – большасть майстроў металаў. У 18 ст. дзейнічаў цэх у Віцебск., Магілёве, к. 18 ст. Пінск – 5 цэхаў, у Слуцку з професіональным деленіем, на ремонтніков, мастера-ножевікі, мечнікі, кацельшчыкі. Цэх у Міры (Караль Радзівіл).

18 ст. на Б працавала некалькі соцен дробных рудняў (Нужно больше золота!!!), выплаўлялі жалеза.

С. 18 ст. невялікія прадпрыемствы па выплаўке жалеза і чыгуна.

Чыгуналецейны завод ў Паскевічах: рашоткі, помнікі, пячныя дзверцы…

Невялікі заводзік у горках на магілёўшчыне, вырабляў садова-паркавую мэблю.

Чыгуналіцейны завод графа Храптовіча (у Вішневе). Літыя агароджы.

Бронзаліцейная справа – званы ў Крычаве, Полацку.

Высокі мастацк. Якасці – ювелір вырабы.

Эмаль, чеканка. Гравіровка – крест 1789 г. Грод істр-археологіч музей.

1770 – Пацір з Давыд-гарадка – класіцызм.

Абклад “Параскевы” пінскі р-н 1777г.майстр Фёдар. Высокі і нізкі рэльеф стварае уражанне аб’ему. Раслін+геаметр арнамент нагадвае узоры дарагіх тканін.