Як узоры красамоўнага стылю словаў Кірылы Тураўскага звычайна даюцца ў хрэстаматыях і падручніках сярэдзінныя абзацы яго слова на Вялікдзень, бо яны сапраўды самі па сабе перадаюць усю пекнату і пышнасць, багацце словавобразнасці і інтанацыяў, незвычайную эмацыянальнасць і маляўнічасць прамоў-казанняў Кірылы Тураўскага. Працытуем гэтыя абзацы і мы, робячы пэўныя купюры дзеля вылучэння мясцінаў, апорных сваёй паэтычнай сімволікай, і вылучэння прыёмаў экспрэсізацыі тэксту — анафарычных паўтораў, параўнанняў, тыраднасці, рытарычных фігураў. Цэментуючымі ў адзінае мастацкае цэлае тэкст з'яўляюцца найперш анафарычныя словы «нынЪ» и «днесь», што чаргуюцца паміж сабою:
1) «...НынЪ небеса просвЪтишася, темных облак яко вретища съвьлекъше, и свЪтлымь воздухом славу господню исповЪдають... НынЪ солнце, красуяся, к высотЪ въсходить и, радуяся, землю огрЪваеть, — взиде бо нам от гроба праведное солнце Христос и вся верующая ему спасаеть. Ныня луна, с вышняго съступивши степени, болшему светилу честь подаваеть; уже бо ветъхий закон по писанию с суботами преста и пророки Христову закону честь подаеть. Ныня зима грЪховная покаяниемь престала есть и лед невЪрия богоразумиемь растаяся; зима убо язычьского кумирослужения апостолским учениемь и Христовою вЪрою престала есть... Днесь весна красуеться оживляющи земное естьество, и бурьнии вЪтри тихо повЪвающе плоды гобьзують, и земля семена питающи зеленую траву ражаеть. Весна убо красная есть вЪра Христова, яже крещениемь порожаеть человеческое паки естьство; бурнии же вЪтри — грЪхотворнии помыслы, иже покаяниемь претворьшеся на добродетель душеполезные плоды гобьзують; земля же естьства нашего, ака сЪмя слово Божие приемши и страхом его беляши присно, дух спасения ражаеть...
2) ...НынЪ ратаи слова словесныя уньца к духовному ярму приволяще и крестное рало в мысьленых браздах погружающе, и бразду покаяния прочертающе, сЪмя духовное всыпающе, надежами будущих благ веселяться...
Ныня рЪки апостольския наводняються, и язычныя рыбы плод пущають, и рыбари глубину Божия въчеловЪчения испытавше, полну церковну мрежю ловитвы обрЪтають... НынЪ мнишьского образа трудолюбивая бчела свою мудрость показующи вся удивляеть; яко же бо они в пустынях самокормиемь живуще аньгелы и человЪкы удивляють, и си на цвЪты взлетающи медвены сты стваряють, да человеком сладость и церкви потребная подаеть. Ныня вся доброгласныя птица церковных ликов гнЪздящеся веселяться. «И птица бо, — рече пророк, — обрЪте гнездо себе олтаря твоя — и свою каяждо поющи песнь, славять Бога гласы немолчьными...».
На дзве часткі намі раз'яднаны вышэй урывак дзеля таго, каб адрозніць, убачыць два розныя бакі паэтычнага майстэрства Кірылы Тураўскага. Першы з іх — выразна пейзажны — сонца, месяц, вясна-красна, буйныя ветры, паводкавыя рэкі, цёмныя воблакі, светлы блакіт, зіма; другі — больш людскі — з упамінаннем ратаёў, рыбакоў, манаха, прарока і іх жыццёвых спраў, звязаных з араннем і сяйвом, лоўляй рыбы, з упадабненнем манаха да працалюбнай пчалы, з праекцыяй на прарока слоў пра птушак, з якіх кожная ўласную песню спявае, а на манаха — слоў пра мудрасць, што усіх здзіўляе. І ў першай, і ў другой частцы ўрыўка паралельным планам ідзе матэрыял Боска-біблейскі (сюжэты са Святога Пісання ці з маралістычна-хрысціянскімі сентэнцыямі). Але кожны бачыць, як абодва гэтыя планы арганічна злітыя, хоць у першым урыўку пейзажныя рэаліі ідуць больш абстракцыйна-сімвалічна, а ў другім -- больш прадметнай канкрэтнасці. І калі ў першым урыўку валадарыць увасабленне-сімволіка («Прыгожая вясна — вера Хрыстовая, вясна — адраджэнне зямлі, сонца — Хрыстос, месяц-ветах -- Ветхі, стары запавет), то ў другім — метафара. Прычым, гэта такая метафара, што нельга не здзіўляцца смеласці, нельга не захапляцца магутнасцю паэтычнай выразнасці, сілай фантазіі, якія перш за ўсё і робяць паэта паэтам, перш за ўсё і прадвызначаюць яго як паэта вялікага, арыгінальнага, народнага.
Сваей метафарыстыкай Кірыла Тураўскі сапраўды апярэджваў час, сапраўды адкрываў той першасубстрат паэзіі, што быў не пратаплазмай будучай матэрыі нацыянальнай паэзіі, а ўласна ўжо яе жамчужынамі, яе пачаткам. Прычым, нездарма трэба гаварыць пра нацыянальны субстрат, пра народнасць паэтычнага красамоўства Кірылы Тураўскага. Бо ў рамках свайго часу, у рамках сярэднявечнага канона ў творах КІрылы Тураўскага прабівалася ўжо такое, што запраграмоўвала ў XX стагоддзі Янку Купалу ці Уладзіміра Караткевіча. На ўзровень народнасціКірылу Тураўскага ўздымала яго звяртанне як да роднай прыроды, так і да людзей з народа, да вобразаў ратая, сейбіта, рыбака. У час рыцарскага эпасу, у час гімнічных слоў Богу і пахвалаў князям ён казаў простым ратаю, сейбіту, рыбаку пра сетку-мярэжу, пчалу-працаўніку, — такі зварот да праяў народнага жыцця быў сапраўды і наватарскі, і на вякі праграмны. Нельга не здзіўляцца бляску метафараў у Кірылы Тураўскага. Вось што значыць адзін толькі з іх каскадаў — з вобразам «крыжавога рала» ў руках «ратая слова», каторы ў ярмо духоўнасці ўпрэжаны, якое ў «мысленыя барозны» паэт, бы ў раллю, апускае, якое «баразну пакаяння» ў чалавеку праворвае! А што значаць рыбак-рыбары, «глыбіню ўчалавечання Божага паспытаўшыя і поўную сетку ўлову-лавітвы займеўшыя»! I роўна ўражваюць тут у Кірылы Тураўскага эпітэты: «медвены» соты, «гласы немолчьныи», «бурьвии вЪтри», «весна красная». Не лішне адзначыць, што вобразы «буйнага ветру», «краснай вясны» сталі ў беларусаў песенна-народнымі.
Метафара і эпітэт пануюць у Кірылы Тураўскага скрозь — ва усіх словах, прытчах, малітвах) Вось, напрыклад, метафары са слова аб зняцці Хрыста з крыжа: «... С кымь моих сльз излЪю потокы?!», «Ужаснуся небо и земля трепещеть», «Радость мни отсели никако же прикоснеться», «... Копие бо мою ныня проходить душу...», «Како стоить земля...», «Сего ради хощеть Бог отяти болЪзни от душы его». Перапоўнена метафарычнасцю слова аб узнясенні Божым: «... Истлих я в гнЪвъ моемь...», «Окованы нищетою и железом», «она облакы, крилы вЪтрьними приносять...», «небеса веселяться», «земля радуеться», «молния же и громи приступающая к горЪ...», «язычьская церквы, уневЪстивъшияся Христу» і г. д. Але выпішам яшчэ і больш разгорнутыя метафары — з прытчы пра чалавечыя душу і цела: «страхом бо его... движется земля, расседается камение, животная трепещють, горы курятся, светила раболепно служать, облаци и вздушная тварь повелЪная творять», «Того стебла многи и различны вЪтви... ТЪх вЪтвий добрдЪтелий плод: любы послушание, покорение, нищелюбье - мнози бо суть путье спасения. Вижь, яко не в рай бЪ животное древо, ни в едемЪ, но во оземьствии...»
Уважаемый посетитель!
Чтобы распечатать файл, скачайте его (в формате Word).
Ссылка на скачивание - внизу страницы.